રાવણ રચિત શિવ તાંડવ સ્તોત્ર
જટાટવીગલજ્જલપ્રવાહપાવિતસ્થલે
ગલેવલમ્બ્યલમ્બિતાંભુજંગતુંગમાલિકામ્.
ડમડ્ડમડ્ડમડ્ડમન્નિનાદવડ્ડમર્વયં
ચકારચંડતાંડવંતનોતુ નઃ શિવઃ શિવમ
.............................................................. ૧
From the forest of his matted lock, water flows and wets his neck, On which hangs the greatest of snake like a garland, And his drum incessantly plays damat, damat, damat, damat, And Shiva is engaged in the very vigorous manly dance,
To bless and shower, prosperity on all of us.
જટા કટા હસંભ્રમ ભ્રમન્નિલિંપનિર્ઝરી .
વિલોલવી ચિવલ્લરી વિરાજમાનમૂર્ધનિ .
ધગદ્ધગદ્ધ ગજ્જ્વલલ્લલાટ પટ્ટપાવકે
કિશોરચંદ્રશેખરે રતિઃ પ્રતિક્ષણં મમં
..................................................... ૨
ખુબ જ ગંભીર કટાહરૂપ જટાઓંમાં અતિવેગથી વિલાસપૂર્વક ભ્રમણ કરતી દેવનદી ગંગાજીની ચંચળ લહરો જે શિવજીના શીશ પર લહેરી રહી છે તેમજ જેમના મસ્તકમાં અગ્નિની પ્રચંડ જ્વાળાઓ ધધક કરીને પ્રજ્વલિત થઈ રહી છે, એવા બાલ ચંદ્રમાથી વિભૂષિત મસ્તકવાળા શિવજીમાં મારો અનુરાગ પ્રતિક્ષણ વધરો રહે.
The celestial river agitatedly moving through his matted hair,
Which makes his head shine with those soft waves,
And his forehead shining like a brilliant fire-daga daga,
And the crescent of moon which is an ornament to his head,
Makes my mind love him each and every second.
Which makes his head shine with those soft waves,
And his forehead shining like a brilliant fire-daga daga,
Makes my mind love him each and every second.
ધરા ધરેંદ્ર નંદિની વિલાસ બંધુવંધુર-
સ્ફુરદૃગંત સંતતિ પ્રમોદ માનમાનસે .
કૃપાકટા ક્ષધારણી નિરુદ્ધદુર્ધરાપદિ
કવચિદ્વિગમ્બરે મનો વિનોદમેતુ વસ્તુનિ
.......................................................... ૩
પર્વતરાજસુતાના વિલાસમય રમણીય કટાક્ષોંથી પરમ આનંદિત ચિત્તવાળા મહેશ્વર તેમજ જેમની કૃપાદૃષ્ટિથી ભક્તોંની મોટામાં મોટી વિપત્તિઓ દૂર થઈ જાય છે આવા જ દિગમ્બર - દિશા જ જેમના વસ્ત્ર છે- શિવજીની આરાધનામાં મારૂ ચિત્ત ક્યારે આનંદિત થશે.The consort of the ever sportive daughter of the mountain, Whose mind rejoices at her side long glances, With the stream of merciful look which removes hardships, Makes my mind take pleasure in him who wears the directions as apparel.
જટા ભુજં ગપિંગલ સ્ફુરત્ફણામણિપ્રભા-
કદંબકુંકુમ દ્રવપ્રલિપ્ત દિગ્વધૂમુખે .
મદાંધ સિંધુ રસ્ફુરત્વગુત્તરીયમેદુરે
મનો વિનોદદ્ભુતં બિંભર્તુ ભૂતભર્તરિ
.................................................... ૪
જટાઓંમાં લપેટાયેલ સર્પના ફણના મણિયોંના પ્રકાશમાન પીળા પ્રભા-સમૂહ રૂપ કેસર કાંતિથી દિશા બંધુઓંના મુખમંડળને ચમકાવનાર, મતવાળા, ગજાસુરના ચર્મરૂપ ઉપરવાથી વિભૂષિત, પ્રાણીઓંની રક્ષા કરનાર શિવજીમાં મારૂ મન વિનોદને પ્રાપ્ત રહે.He, with the shining lustrous gem on the hood Of the serpent entwining his matted locks, He, who is with his bride whose face is decorated By the melting of red saffron Kumkum, And He who wears on his shoulder the hide Of the elephant which was blind with ferociousness, Makes my mind happy and contented, In him who is the leader of Bhoothas*.* can be taken to mean as souls or mythical beings guarding Kailasa.
સહસ્ર લોચન પ્રભૃત્ય શેષલેખશેખર-
પ્રસૂન ધૂલિધોરણી વિધૂસરાંઘ્રિપીઠભૂઃ .
ભુજંગરાજ માલયા નિબદ્ધજાટજૂટકઃ
શ્રિયે ચિરાય જાયતાં ચકોર બંધુશેખરઃ
.......................................................... ૫
May he whose foot stool is decorated By the ever flowing flower dust. Falling the bent head of Indra and other Gods, And may He, whose matted locks are tied by the king of serpents, And may he, whose head is decorated By the crescent moon who a friend of Chakora* Shower prosperity for ever on me.* A mythical bird which lives by drinking moon light.
લલાટ ચત્વરજ્વલદ્ધનંજયસ્ફુરિગભા-
નિપીતપંચસાયકં નિમન્નિલિંપનાયમ્ .
સુધા મયુખ લેખયા વિરાજમાનશેખરં
મહા કપાલિ સંપદે શિરોજયાલમસ્તૂ નઃ
...................................................... ૬
ઇંદ્રાદિ દેવતાઓંનો ગર્વ નાશ કરતાં જે શિવજીએ પોતાના વિશાળ મસ્તકની અગ્નિ જ્વાલાથી કામદેવને ભસ્મ કરી દિધા હતાં, તે અમૃત કિરણોંવાળા ચંદ્રમાના જેવા તેમજ ગંગાજીથી સુશોભિત જટાવાળા, તેજ રૂપ નર મુંડધારી શિવજી અમને અક્ષય સંપતિ આપે.
May he with the raging fire In his forehead, who burnt the God of love, May He who is forever being saluted by king of devas, And may he who has collected The cool ambrosia like crescent moon on his head, And may he who wears the collection of skulls, Bless us to create wealth for us.
કરાલ ભાલ પટ્ટિકાધગદ્ધગદ્ધગજ્જ્વલ-
દ્ધનંજયા ધરીકૃતપ્રચંડપંચસાયકે .
ધરાધરેંદ્ર નંદિની કુચાગ્રચિત્રપત્રક-
પ્રકલ્પનૈકશિલ્પિનિ ત્રિલોચને રતિર્મમ
......................................................... ૭
સળગી રહેલી પોતાના મસ્તકની ભયંકર જ્વાલાથી પ્રચંડ કામદેવને ભસ્મ કરનાર તથા પર્વત રાજસુતાના સ્તનના અગ્રભાગ પર વિવિધ ભાંતિની ચિત્રકારી કરવામાં અતિ ચતુર ત્રિલોચનમાં મારી પ્રિતિ અટલ રહે.May He in whose dreadful forehead, fire burns "Dhahaga", "Dhaga," May He who burnt the one with five arrows* as an offering to fire, May He who is the only one who can write decorative lines, On the tip of the breasts of the daughter of the mountain,And May He with three eyes make mind enjoy in him. * The God of love
નવીન મેઘ મંડલી નિરુદ્ધદુર્ધરસ્ફુર-
ત્કુહુ નિશીથિનીતમઃ પ્રબંધબંધુકંધરઃ .
નિલિમ્પનિર્ઝરિ ધરસ્તનોતુ કૃત્તિ સિંધુરઃ
કલાનિધાનબંધુરઃ શ્રિયં જગંદ્ધુરંધરઃ
........................................................... ૮
નવીન મેઘોંની ઘટાઓંથી પરિપૂર્ણ અમાવસ્યાઓંની રાત્રિના ઘોર અંધકારની જેમ ખુબ જ ગૂઢ કંઠ વાળા, દેવ નદી ગંગાને ધારણ કરનાર, જગચર્મથી સુશોભિત, બાલચંદ્રની કળાઓંના બોઝથી વિનમ્ર, જગતના બોઝને ધારણ કરનાર શિવજી અમને બધા જ પ્રકારની સંપતિ આપે.May He whose black neck is as dark As several layers of new clouds, Packed closely on the night of the new moon. May He who wears the celestial river on his head, May He who killed the Gajasura with an elephant head, May He who is very handsome because of the crescent that he wears, And may he who carries the entire burden of the world, Bless us with all sorts of wealth .
પ્રફુલ્લ નીલ પંકજ પ્રપંચકાલિમચ્છટા-
વિડંબિ કંઠકંધ રારુચિ પ્રબંધકંધરમ્
સ્મરચ્છિદં પુરચ્છિંદ ભવચ્છિદં મખચ્છિદં
ગજચ્છિદાંધકચ્છિદં તમંતકચ્છિદં ભજે
...................................................... ૯
ખીલેલા નીલકમલની ફેલાયેલી સુંદર શ્યામ પ્રભાથી વિભૂષિત કંઠની શોભાથી ઉદ્ભાસિત ખભાવાળા, કામદેવ તેમજ ત્રિપુરાસુરના વિનાશક, સંસારના દુ:ખોંને કાપનારા, દક્ષયજ્ઞવિધ્વંસક, ગજાસુરહંતા, અંધકારસુરનાશક અને મૃત્યુને નષ્ટ કરનાર શ્રી શિવજીનું હું ભજન કરૂ છું.I salute him, who shines with a black neck Similar to the well opened blue lotus,On which all the temples depend for prayer, And him who destroyed God of love, the three cities, The worldly problems and yaga destroyers, And him who destroyed elephant faced Asura and also God of death.,
અગર્વસર્વમંગલા કલાકદમ્બમંજરી-
રસપ્રવાહ માધુરી વિજૃંભણા મધુવ્રતમ્ .
સ્મરાંતકં પુરાતકં ભાવંતકં મખાંતકં
ગજાંતકાંધકાંતકં તમંતકાંતકં ભજે
................................................... ૧૦
કલ્યાણમય, નાશ ન થનાર બધી જ કળાઓંની કળીયોંથી વહેતાં રસની મધુરતાનો આસ્વાદન કરવામાં ભ્રમરરૂપ, કામદેવને ભસ્મ કરનાર, ત્રિપુરાસુર, વિનાશક, સંસાર દુઃખહારી, દક્ષયજ્ઞવિધ્વંસક, ગજાસુર તથા અંધકાસુરને મારનાર અને યમરાજના પણ યમરાજ શ્રી શિવજીનું હું ભજન કરૂ છું.I salute him who is like the bee who drinks the sweetened honey, That flows from the flower bunch of collection of arts of the Goddess, And him who destroyed God of love, the three cities, The worldly problems and yaga destroyers, And him who destroyed elephant faced Asura and also God of death.
જયત્વદભ્રવિભ્રમ ભ્રમદ્ભુજંગમસ્ફુર-
દ્ધગદ્ધગદ્વિ નિર્ગમત્કરાલ ભાલ હવ્યવાટ્-
ધિમિદ્ધિમિદ્ધિમિ નન્મૃદંગતુંગમંગલ-
ધ્વનિક્રમપ્રવર્તિત પ્રચણ્ડ તાણ્ડવઃ શિવઃ
....................................................... ૧૧
અત્યંત શીઘ્ર વેગપૂર્વક ભ્રમણ કરતાં સર્પોંના ફુફકાર છોડવાથી ક્રમશઃ લલાટમાં વધેલી પ્રચંડ અગ્નિવાળા મૃદંગની ધિમ-ધિમ મંગલકારી ઉધા ધ્વનિના ક્રમારોહથી ચંડ તાંડવ નૃત્યમાં લીન થનાર શિવજી બધી જ રીતે સુશોભિત થઈ રહ્યાં છે.Victory to the great Shiva, who has the fire burning in his forehead, Which is increased by the breath of the snake wandering in the sky, And to Him who dances to the changing tunes and fierce sound, Of Dhimi, dhimi, dhimi coming out the auspicious drum.
દૃષદ્વિચિત્રતલ્પયોર્ભુજંગ મૌક્તિકમસ્રજો-
ર્ગરિષ્ઠરત્નલોષ્ટયોઃ સુહૃદ્વિપક્ષપક્ષયોઃ .
તૃણારવિંદચક્ષુષોઃ પ્રજામહીમહેન્દ્રયોઃ
સમં પ્રવર્તયન્મનઃ કદા સદાશિવં ભજે
......................................................... ૧૨
જોરદાર પથ્થર અને કોમળ વિચિત્ર શૈયામાં સર્પ અને મોતિયોંની માળાઓમાં માટીના ટુકડાઓ અને ખુબ જ કિંમતી રત્નોંમાં, શત્રુ અને મિત્રમાં, તિનકે અને કમલલોચનનિયોંમાં, પ્રજા અને મહારાજાધિકરાજાઓંના સમાન દૃષ્ટિ રાખે છે તેવા શિવજીનું હુ ક્યારે ભજન કરીશ.When will I be able to worship that eternal shiva, With a feeling of equanimity towards snake and a garland, Towards great gems and dirt or friends and enemies, Or Towards a blade of grass and lotus like eyes, Or emperor and ordinary men.
કદા નિલિંપનિર્ઝરી નિકુજકોટરે વસન્
વિમુક્તદુર્મતિઃ સદા શિરઃસ્થમંજલિં વહન્ .
વિમુક્તલોલલોચનો લલામભાલલગ્નકઃ
શિવેતિ મંત્રમુચ્ચરન્ કદા સુખી ભવામ્યહમ્
................................................................ ૧૩
ક્યારે હું શ્રી ગંગાજીના કછારકુંજમાં નિવાસ કરીને, નિષ્કપટી થઈને માથા પર અંજલિ ધારણ કરતાં ચંચલ નેત્રોંવાળી લલનાઓંમાં પરમ સુંદરી પાર્વતીજીના મસ્તકમાં અંકિત શિવ મંત્રનું ઉચ્ચારણ કરતાં પરમ સુખને પ્રાપ્ત કરીશ.When will I live the life of pleasure, meditating on Shiva, Sitting near a hollow place near the celestial river Ganga, Releasing all my bad thoughts and with hands clasped above my head, After releasing all passion for the pretty women with shifting eyes?
નિલિમ્પ નાથનાગરી કદમ્બ મૌલમલ્લિકા-
નિગુમ્ફનિર્ભક્ષરન્મ ધૂષ્ણિકામનોહરઃ .
તનોતુ નો મનોમુદં વિનોદિનીંમહનિશં
પરિશ્રય પરં પદં તદંગજત્વિષાં ચયઃ
............................................................ ૧૪
દેવાંગનાઓંના માથામાં ગૂઁથેલા પુષ્પોંની માળાઓમાંથી ખરતાં સુગંધમય પરાગથી મનોહર, પરમ શોભાના ધામ મહાદેવજીના અંગોંની સુંદરતા પરમાનંદયુક્ત અમારા મનની પ્રસન્નતાને હંમેશા વધારે છે.This greater than the great prayer if read, Remembered, or recited daily by man, Will make him pure, eternal, And he would get devotion to Shiva leading him to salvation, For remembering Lord Shiva, is a sure method of removal of detachment.
પ્રચણ્ડ વાડવાનલ પ્રભાશુભપ્રચારણી
મહાષ્ટસિદ્ધિકામિની જનાવહૂત જલ્પના .
વિમુક્ત વામ લોચનો વિવાહકાલિકધ્વનિઃ
શિવેતિ મન્ત્રભૂષગો જગજ્જયાય જાયતામ્
.............................................................. ૧૫
ઇમં હિ નિત્યમેવ મુક્તમુક્તમોત્તમ સ્તવં
પઠન્સ્મરન્ બ્રુવન્નરો વિશુદ્ધમેતિ સંતતમ્ .
હરે ગુરૌ સુભક્તિમાશુ યાતિ નાંયથા ગતિં
વિમોહનં હિ દેહના સુશંકરસ્ય ચિંતનમ
......................................................... ૧૬
આ પરમ ઉત્તમ શિવતાંડવ શ્લોકને નિત્ય પ્રતિ મુક્તકંઠથી વાંચવાથી કે તેને સાંભ ળવાથી સંતતિ વગેરેથી પૂર્ણ હરિ અને ગુરુમાં ભક્તિ બની રહે છે. જેમની બીજી ગતિ નથી થતી અને તે શિવની શરણમાં જ રહે છે.
પૂજાવસાનસમયે દશવક્રત્રગીતં
યઃ શમ્ભૂપૂજનમિદં પઠતિ પ્રદોષે .
તસ્ય સ્થિરાં રથગજેંદ્રતુરંગયુક્તાં
લક્ષ્મી સદૈવ સુમુખીં પ્રદદાતિ શમ્ભુઃ
...................................................... ૧૭
શિવ પૂજાના અંતમાં આ રાવણકૃત શિવ તાંડવ સ્તોત્રનો પ્રદોષનું સમયે ગાન કરવાથી કે વાંચવાથી લક્ષ્મી સ્થિર રહે છે. રથ ગજ-ઘોડા બધાથી હંમેશા યુક્ત રહે છે.He who sings this song composed by the ten headed one, At the end of every worship or, Reads it after worship of Shiva on the Pradosha day, Will get by the blessing of lord Shiva, chariots, elephants and horses, As well as the affectionate sight of god of wealth.
ઇતિ શિવ તાંડવ સ્તોત્રં સંપૂર્ણમ્
The translation in English is by Shree P. R. Ramachander, and with the courtesy http://www.saivism.net/prayers/tandava.asp
